Voetbal tijdens de gymles in het Primair Onderwijs (PO) wordt vaak onderschat. Voetbal is een zeer technische sport waar veel training voor nodig is om op hoog niveau mee te kunnen doen. Er zijn namelijk veel verschillende vaardigheden nodig om te kunnen deelnemen aan het voetbalspel. Daarnaast is voetbal, met name bij jongens, een zeer populaire sport. Natuurlijk door de media, maar ook omdat er maar weinig voor nodig is. Met een bal kom je al heel ver, nog wat vriendjes zoeken en je hebt zo met een paar jassen twee doeltjes gemaakt. Daarnaast is er in elke stad of dorp in Nederland wel een voetbalvereniging vertegenwoordigd.Hier komt dan direct de moeilijkheid naar boven tijdens de gymles. Er zullen namelijk echte voetballers in een groep zitten, die veel trainen en wedstrijden spelen, maar ook kinderen die weinig of helemaal niet voetballen. In het stukje hieronder gaan we op zoek om voetbal op een betekenisvolle wijze bij de kinderen in het basisonderwijs aan te bieden. Waar iedereen met veel plezier kan deelnemen, zowel de goede, gemiddelde en minder goede voetballers.
Inhoud artikelTheorie & voorbereidingExcel bestand met lessen en lijstenVoetbalvideo’s op YouTube
TheorieWanneer er voetbal in het basisonderwijs wordt gegeven, is het vaak blokjes voetbal. Bij dit spel heeft elk kind 1 blokje of pylon en moeten zij proberen om een blokje van de ander om te schieten. Er mogen meestal een stuk of 6 kinderen deelnemen. Er zijn heel veel verschillende variaties te bedenken, maar meestal wordt de meest simpele vorm aangeboden. Het beeld wat dan ontstaat is dat de goede spelers vaak de bal hebben of proberen af te pakken, de minder goede spelers staan bij hun blokje en proberen met alle macht de ballen tegen te houden.Op deze manier krijgen de minder goede spelers geen enkele kans om ook maar iets beter te worden in het voetbal. Ze krijgen immers nooit de bal. De goede spelers daarentegen hebben zowaar een extra voetbaltraining. Zij zijn lekker aan het voetballen. Gelukkig zijn er ook gymlessen waarin blokjesvoetbal een hele andere betekenis krijgt en waar voetbal op een opbouwende wijze wordt aangeboden.Hieronder een video over het krijgen van een cijfer voor gym, nuttig of niet? Binnen dit verhaal gaat het mij hier niet om, maar waar het mij wel om gaat is het stukje waar Lars Borghouts (onderzoeker en professor op Fontys University) aan het woord is. Krijgen kinderen de gelegenheid om “echt” te leren?
Dan kunnen we diep ingaan op de verschillende manieren van motorisch leren, alleen waar het mij nu om gaat is voetbal. Hoe wordt er over nagedacht en vervolgens aangeboden in de gymles. Kennis hebben over de laatste wetenschappelijke inzichten kunnen hier zeker handig bij zijn, met name de laatste inzichten over de contraints-led approch, waarbij de beperkingen die de leerkracht aanbrengt in de aangeboden activiteiten, aanzet tot het gewenste motorische gedrag (Clemente, Rocha, & Korgaokar, 2012). Binnen de gymles wordt deze manier van impliciet leren veel toegepast, zij het bewust of onbewust. Wanneer we deze manier van motorisch leren toepassen (altijd in combinatie met andere manieren) en hier goed van te voren over nadenken (lesvoorbereiding op de langere termijn), wordt er optimaal geleerd, niet alleen voor de activiteit voetbal, maar in het algemeen.
VoorbereidingIn het Primair Onderwijs (PO) hebben we te maken met leeftijden tussen de 4 t/m 12 jaar. Waar kinderen vroeger pas met 6 jaar op voetbal mogen, zijn er nu veel voetbalscholen waarbij kinderen vanaf 4 jaar of zelfs jonger welkom zijn. We hebben dus niet alleen te maken met verschillen in aanleg, lengte, spiersterkte, concentratievermogen, uithoudingsvermogen, aanpassingsvermogen.. et cetera, maar ook met ervaring met een bal, c.q. voetbal. Met andere woorden, grote verschillen. Daarnaast heeft het onderwijs ook te maken met het passend onderwijs. Kinderen kunnen helaas niet altijd even goed samenwerken. Het overzicht hieronder geeft duidelijk de opbouw weer hoe goed leerlingen kunnen samenwerken en welke type activiteiten voetbal aangeboden kunnen worden.
Volgens deze piramide “keuze activiteiten” (Visser & Rietberg, z.d.) starten kleuters alleen naast elkaar en wordt er langzaam opgebouwd, waarbij rekening gehouden wordt met nieuw vs bekend, competent vs niet competent en vriendjes vs niet vriendjes. Erg veel variabelen, die het maken van een geschikte voorbereiding het er niet makkelijker op maken. Het leraarschap is dus niet voor iedereen weggelegd, zeker wanneer je een “goede” (gym/voetbal) les wilt verzorgen, passend voor alle leerlingen.Het spel voetbal valt onder: passeren & onderscheppen. Echter, omdat voetbal zoveel verschillende vaardigheden vraagt, wordt het voetbal vaak in andere domeinen getraind/gespeeld, zoals bekend vanuit het bewegingsonderwijs: mikken, jongleren, over en weer inplaatsen en inblijven en uitmaken.Om de complexiteit van voetbal weer te geven, heb ik een mooi overzicht gevonden op internet: Binnen het onderwijs is er helaas weinig tijd om de leerlingen binnen het voetbal mee te nemen in al deze losse componenten. Volgens het Teaching games for Understanding model is dat absoluut niet noodzakelijk (Kirk & MacPhail, 2002). Waar het om gaat is dat de “speler” centraal staat en er gekozen wordt voor betekenisvolle spellen waarbij deze verschillende aspecten van het spel spelenderwijs worden aangeleerd (Brink, 2018). In de voorbereiding gaat het dus met name om:
En wellicht ben ik er nog veel vergeten. Even ingaan op het niveau. In deze lessenreeks was ik op zoek naar een snelle manier om er achter te komen welke niveau verschillen in mijn groepen waren. Hierbij heb ik gebruik gemaakt van het skipiste niveau systeem. Aan de hand van 4 vragen werd er bepaald wat het ervaringsniveau is van voetbal. Gelukkig is er ook nog gezond verstand en er altijd in overleg met het kind, het niveau worden aangepast. De kinderen worden bevraagd op de volgende vragen:
Elke vraag bestaat uit 4 niveaus en uit het gemiddelde van de 4 vragen komt het eind niveau. De leerling weet dan zijn of haar niveau en kan een lintje pakken (groen, blauw, rood of zwart). Deze lintjes in deze kleur moeten wel voldoende aanwezig zijn. Wellicht kunnen de kleuren worden aangepast aan de kleuren lintjes die aanwezig zijn in de gymzaal. Er kan ook een keuze gemaakt worden om deze kleuren voldoende aanwezig te hebben in de gymzaal, omdat deze manier van niveau duiden, voor meerdere activiteiten kan worden ingezet, dus niet alleen voor voetbal.
Op deze manier is direct zichtbaar welk ervaringsniveau het kind heeft. In de praktijk bleek dat de vraag, speel je veel voetbal in je vrije tijd? wellicht ook handig was om te vragen. In mijn wijk zitten kinderen vaak niet op een sport, maar spelen zij wel veel buiten met elkaar. Voetbal wordt dan veel gespeeld.Lees hierbij altijd; gebruik vooral je eigen inschattingsvermogen, je weet vaak meer over de kinderen dan je denkt, vaak zit je heel goed met je gevoel…Het makkelijke van dit systeem is dat leerlingen zelf heel goed weten welk niveau zij hebben. Er kan dan tijdens de voorbereiding worden gekozen om de activiteit op niveau aan te bieden (alle niveaus in één groep) of gemixt. Sommige activiteiten lenen zich er juist beter voor om op niveau te spelen. Daarnaast kunnen bij gemixte niveau groepjes ook sneller eerlijkere teams worden gemaakt… zodat niet alle voetballers spelen, tegen niet-voetballers. Soms kan er ook gevraagd worden om zeer ervaren spelers te gebruiken als coach of trainer. Niet alle leerlingen zijn hier echter geschikt voor.
Verder volgen alle groepen zich zonder enige tijd elkaar op. Hiermee bedoel ik, zodra een groep klaar is met de gymles, staat de andere groep al te trappelen om te starten. Echt tijd om om te bouwen is er niet. Activiteiten zouden idealiter helemaal toegepast kunnen worden op de verschillende variabelen waarmee je als vakleerkracht te maken hebt, echter een compleet andere activiteit aanbieden aan de volgende groep is helaas vaak niet mogelijk. Om wel rekening te houden met leeftijdsverschillen, is het handig om het arrangement zoveel mogelijk hetzelfde te houden en te variëren met de kleine materialen:
Bestand met lessenHet meest ideale in mijn ogen is om een lessenreeks te maken. In het bestand hieronder is de mogelijkheid om de lessenreeks te maken en daarnaast ideeën te gebruiken die in het bestand worden aangeboden. Het bestand bestaat namelijk uit verschillende tabbladen:
Video’sEr zijn ook verschillende video’s gemaakt van een aantal voetbalactiviteiten. Niet alle activiteiten zijn gefilmd i.v.m. de tijd die het kost om te filmen en het verwerken van de video. Er wordt ook uitgegaan dat de vakleerkrachten zelf ook in staat zijn om deze activiteiten te lezen, op te zoeken en zo nodig aan te passen of geïnspireerd raken en eigen activiteiten bedenken / ontwikkelen (passend voor de eigen onderwijs context). Elke onderwijs context is anders, dus daar is echt de expert voor nodig om de optimale (voetbal) les te kunnen geven.
Mikken
Tikspelen
Doelspelen
Veel plezier!
Leon van der Veen
In samenwerking met:Rob Nieuwenhuis, oprichter GYMIDEERemco Jongman, vakleerkracht bewegingsonderwijs (vakgroep bewegingsonderwijs Lelystad)Martijn Campman, vakleerkracht bewegingsonderwijs (vakgroep bewegingsonderwijs Lelystad)SKO de Laetare (leerlingen die op de video staan)Initiatief van de KNVB (vraag aan GYMIDEE)
7-11-2020
Literatuur:Brink, C. (2018). Teaching games for Understanding als spel gecentreerde benadering. Geraadpleegd van https://www.kvlo.nl/mysite/modules/MDIA0100/3470_teaching_games_for_understanding_als_spelgecentreerde_benadering_(lo3_2018).pdfBunker, D., & Thorpe, R. (1986). The curriculum model. Rethinking games teaching, 7-10. Clemente, F., Rocha, R. F., & Korgaokar, A. (2012). Teaching physical education: the usefulness of the teaching games for understanding and the constraints-led approach. Journal of Physical Education and Sport, 12(4), 417. Kirk, D., & MacPhail, A. (2002). Teaching games for understanding and situated learning: Rethinking the Bunker-Thorpe model. Journal of teaching in Physical Education, 21(2), 177-192.
E-mailadres: s.devries@stichtingschool.nl Disclaimer © 2024 - Stichting SchOOL